Zwiedzanie Katedry

Zwiedzanie Katedry

Parafia Katedralna pw.
św. Stanisława B. M. i św. Wacława M. w Świdnicy

 Plac św. Jana Pawła II 1, 58-100 Świdnica
 E-mail: katedra.swidnica@gmail.com
 Tel.: 530 853 425

Zobacz wirtualne muzeum

Wnętrze

Gotycka katedra w Świdnicy, administrowana wcześniej przez jezuitów, ma najbogatszy wystrój i wyposażenie w grupie świątyń jezuickich w prowincji czeskiej. Program ideowy wyposażenia kościoła został opracowany w oparciu o dekrety Soboru trydenckiego. Szczególnie wyeksponowany jest ołtarz główny z tabernakulum, jako centrum kultu eucharystii oraz wyjątkowa pozycja Matki Bożej w Kościele, wyrażająca się wieloma wątkami w wyposażeniu ołtarzy i wizerunków, i kult cudownego obrazu Maryjnego czczonego już w średniowieczu. W programie ideowym wystroju kościoła wyróżnia się kult najważniejszych świętych z rodziny zakonnej jezuitów oraz propagowanie działalności misyjnej jezuitów w świecie. Jezuici przemawiali do wszystkich zmysłów wiernych przez architekturę, malarstwo, muzykę, teatr, poezję, rozbudowaną oprawę liturgiczną nabożeństw, publikacje religijne, naukowe, poprzez badania naukowe i misje. Jezuici przyjęli grupę motywów i wzorów ikonograficznych wyróżniających ich kościoły i kolegia, był to pierwszy zakon, który wykorzystał symbole religijne (IHS) jako własne godło w architekturze, sztuce i w publikacjach.

Ołtarz główny

Po Soborze Trydenckim wprowadzono reformę liturgii akcentującą rolę ołtarza głównego z tabernakulum w centrum ołtarza. Ołtarz główny stal się liturgicznym i artystycznym centrum świątyni, symbolizuje tron Chrystusa, usytuowany w miejscu świętym, Sancta Sanctorum, miejscu rzeczywistej obecności Bożej.

Ołtarz główny w katedrze świdnickiej ma oryginalną kompozycję inspirowaną traktatem A. Pozza (1642-1709), (fig. 45). Johann Riedel SJ (1654-1736) tworzył ołtarz przez cztery lata 1690-1694. Wśród jezuickich kościołów na Śląsku najwięcej artystów i rzemieślników było związanych ze Świdnicą, po 1692 roku powstała przy kościele fabrica Ecdesiae, którą kierował Johann Riedel (1654-1736), jako rzeźbiarz pracował tu przez 44 lata.

Ołtarz zbudowany jest na planie okręgu, wsparty na siedmiu kolumnach, na wysokim cokole. Antepedium z bogatą dekoracją płaskorzeźbioną przedstawia Baranka na ołtarzu oraz symbole eucharystyczne.

Koncepcja ołtarza nawiązuje do cytatu biblijnego „Mądrość zbudowała sobie dom i wyciosała siedem kolumn (…)” Prz 9,1. Ciemne korpusy kolumn kompozytowych oplecione są złotymi gałązkami różanymi. Ołtarz jest zwieńczony baldachimem na planie koła przykrytym ażurową kopułą. Baldachim zwyczajowo umieszczano nad tronem monarchy, ma on w kościele symboliczny wymiar niebiański, nadaje przestrzeni pod nim charakter transcendentny. Na fryzie baldachimu przedstawiony jest pelikan karmiący młode oraz orły z gałązkami winorośli, symbole Eucharystii.

Nad tabernakulum centralne miejsce zajmuje Matka Boża Królowa Nieba z Dzieciątkiem Jezus, nad którym unosi się symbol Ducha Świętego, a w zwieńczeniu figura Boga Ojca otoczona gronem aniołków z atrybutami przedstawiającymi przymioty Trójjedynego Boga.
Obok Matki Bożej ustawione są figury patronów kościoła: św. Stanisław biskup oraz św. Wacław. Między kolumnami stoją figury św. Ignacego Loyoli oraz św. Franciszka Ksawerego. Ołtarz flankują rzeźby św. Floriana i św. Jerzego.

Ołtarz Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej

Kult Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej należy do dawnej tradycji Kościoła. W Kościele łacińskim to święto zostało ustanowione w VIII wieku. Pod wpływem tej myśli w roku 1477 papież Sykstus IV ustanowił w Rzymie święto Poczęcia Niepokalanej. Od Piusa V (t!572 r.) zaczęto je obchodzić w całym Kościele.

Zanim ogłoszony został dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny wszyscy teologowie jezuiccy bronili gorliwie Maryjnej tajemnicy.

Krótki tekst Litanii Loretańskiej zawiera w sobie całą głębię dogmatycznej wiedzy i tradycyjnej czci, jaką od zarania chrześcijaństwa otaczano Marię. Tajemnica Niepokalanej obejmuje nie tylko Jej poczęcie. Całe życie Maryi było święte i niepokalane. „Wielbi dusza moja Pana […] bo wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny (…)”.

Architektoniczny ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP został wykonany przez Johanna Riedla w 1696 roku. Ołtarz flankowany jest kolumnami jońskimi, naczółek wygięty w kształcie łuku odcinkowego, gzyms gierowany. Ołtarz utrzymany w tonacji biało-złotej, elementy konstrukcyjne są mar-moryzowane.

Antepedium ozdobione jest wizerunkiem arki Noego, nad którą pędy winorośli tworzą łuk i unosi się gołębica z gałązką. Arka symbolizuje Maryję, która jest dla wiernych ocaleniem przez pośrednictwo w pozyskiwaniu łask Bożych.

Predella jest dwustrefowa, w górnej części przedstawiona jest Arka Noego, w dolnej strefie królowa Estera prosząca króla Aswerusa o ocalenie Izraelitów od zagłady (Est 8,3). Estera jest prefigurą Maryi- pośredniczki w wypraszaniu łask Bożych dla wiernych.

Na płycinach cokołu ołtarza znajdują się reliefy zawierające symbole wezwań Litanii Loretańskiej, nawiązujące do porównań stosowanych wobec Maryi, podkreślających Jej wyjątkową pozycję w Kościele( Wieżo Dawidowa, Wieżo z kości słoniowej, Domie Złoty, Różo Duchowna…).

W części środkowej nastawy ołtarzowej płaskorzeźba przedstawiająca Niepokalaną na tle pejzażu z panoramą miasta w tle. Postać Matki Bożej ukazana jest z promienistą glorią, przypominającą tarczę słoneczną, a pod Jej stopami kula ziemska opleciona wężem. Nad głową Maryi symbol Ducha Świętego, symbolizujący tajemnicę Wcielenia. W zwieńczeniu ołtarza anioł trzymający złote serce, symbolizujące czyste i kochające serce Maryi. Po bokach aniołki z różami nawiązują do inwokacji „Różo Duchowna” i symbolu tajemnicy Wcielenia (sub rosę).

Ołtarz Krzyża Świętego

Ołtarz Krzyża Świętego znajduje się w pobliżu prezbiterium, został wykonany przez Johanna Riedla SJ (1654-1736).

Antepedium jest bogato zdobione płaskorzeźbą z wizerunkiem Węża Miedzianego, który był ratunkiem przed śmiertelnym ukąszeniem. Wizerunek węża miedzianego został na polecenie Pana Boga postawiony na palu dla uratowania Izraelitów Lb 21, 9. Jest to prefigura Ukrzyżowanego-Zbawiciela, który ocalił świat od wiecznej śmierci.

W predelli płaskorzeźba „Opłakiwanie Chrystusa” po zdjęciu z krzyża i namaszczenie Boskiego Ciała cennymi olejkami.

W płycinach cokołu ołtarza znajdują się wizerunki Narzędzi Męki Pańskiej: most na Ccdronie upamiętnia przejście Jezusa z uczniami przez potok w drodze do Ogrodu Oliwnego; srebrniki, które otrzymał Judasz za zdradę Jezusa; miecz św. Piotra z uchem Malchusa, stojącego na czele straży cesarskiej, aby pojmać Jezusa zaraz po tym, jak Judasz Go zdradzi. Święty Piotr dobył miecza i w obronie Jezusa obciął Malchusowi prawe ucho. Lecz Jezus go powstrzymał i uczynił cud uzdrowienia ucha, ostatni cud przed Ukrzyżowaniem. Dzban z wodą do umycia rąk Piłata po wydaniu wyroku skazującego Jezusa, rękawica, którą sługa arcykapłana uderzył Jezusa w twarz, kolumna biczowania, kosz z narzędziami Męki Pańskiej, trzcina, którą wręczono Jezusowi jak berło po biczowaniu, oznaczająca wewnętrzne posłuszeństwo Jezusa. Kogut, który zapiał, gdy św. Piotr zaparł się Jezusa jest symbolem zwycięstwa Chrystusa nad ciemnościami nocy. Yeraikon, chusta, którą św. Weronika otarła twarz Jezusa dźwigającego krzyż na Golgotę.

Nastawa ołtarzowa umieszczona jest w ozdobnej wypukłej ramie z motywem liści lauru. Laur to znak sławy i zwycięstwa ludzi świętych, którzy wytrwali prześladowania.

W nastawie przedstawione jest Ukrzyżowanie Chrystusa na tle kłębiastych chmur. U stóp krzyża czaszka, zgodnie z podaniem, że krzyż Chrystusa został postawiony na grobie Adama. Krzyż jest bramą nieba i kluczem do raju.

Nad prawym ramieniem krzyża słońce, nad lewym ramieniem księżyc, symbolizujące Stare i Nowe Przymierze. „Jak (…) słońce i księżyc są dwoma dużymi światłami na sklepieniu nieba, tak dla nas takimi światłami jest Chrystus i Kościół. Aniołki trzymają złote kielichy przy ranach Jezusa. Na wzgórzach rozciąga się panorama Jerozolimy, a przy jej murach palma, symbol sprawiedliwości, zwycięstwa i pokoju. Pod krzyżem przyklęka w rozpaczy Matka Boża, a za Maryją stoi św. Jan.

Ołtarz flankują kolumny jońskie. W trójkątnym naczółku przedstawione są kostki gry i szata Jezusa. W zwieńczeniu alegoria miłosierdzia nawiązująca do wielkiego aktu miłości Jezusa wobec ludzi. Ukrzyżowanie jest dla chrześcijanina najważniejszym wizerunkiem. Chrystus pokonał śmierć na drzewie krzyża ponosząc największą ofiarę za grzeszników.

Nawa główna

Nawa główna przykryta jest sklepieniem gwiaździstym, które wybudował Lucas Schleierweber w 1535 roku, jej wysokość wynosi 23,98 m. Tylko pod emporą organową sklepienie jest wyższe, ma prawie 26 m. Jezuici zabudowali okna nawy głównej, powierzchnię ścian nawy głównej w 1739 roku ozdobił polichromią iluzjonistyczną, budzącą podziw efektem iluzji, Johann Georg Etgens (1693-1757) z Brna. Przy filarach nawy głównej stoją figury patronów kościółków ustawionych przy bramach miejskich oraz patronów miasta, wykonane przez świdnickiego rzeźbiarza Georga Leonharda Webera w latach 1709-1710. Każda z figur miała fundatora, poza św. Wolfgan-giem. Po stronie północnej: św. Barbara, św. Marcin, św. Wol-fgang, św. Piotr. Po stronie południowej: św. Małgorzata, św. Wawrzyniec, św. Jan Chrzciciel, św. Mikołaj, św. Paweł.

Na ścianach nawy głównej wiszą wielkie obrazy przedstawiające sceny z żywota świętych patronów kościoła, strona północna od zachodu: święty Stanisław rozdaje swój majątek ubogim, fundacja Johann Anton Schaffgotsch, rama rzeźbiona z herbem fundatora (J.A.Y.S. – Johann Anton von Schaffgotsch), płótno, olej, J. Knechtel, 1711; święty Stanisław rzuca klątwę na króla Bolesława Śmiałego (używa władzy kluczy), fundacja jezuitów w Świdnicy, rzeźbiona rama z godłem jezuitów (CSIS – Collegium Societatis lesu Svidnicensis), płótno, olej, J. Knechtel; święty Stanisław wskrzesza Piotrawina, fundacja Dominika Geyera, opata klasztoru cystersów w Krzeszowie, rzeźbiona rama z herbem opata i opactwa w Krzeszowie (DACG – Dominicus Abbas Cenobium Grissoviensis), płótno, olej, J. Knechtel.

Po stronie południowej od zachodu: ubodzy oddają hołd św. Wacławowi, który ich odwiedza, fundacja hr. von Nimptsch, rama rzeźbiona z herbem fundatora (CFGN- Graf von Nimptsch), J. Knechtel; św. Wacław nakazuje budowę kościołów i niszczenie posągów pogańskich w Czechach, rzeźbiona rama z herbem fundatora (MEGV N) hr. von Nostitz, Jeremias Knechtel; cesarz Henryk l osobiście wita św. Wacława wchodzącego w towarzystwie aniołów do sali obrad sejmu w Ratyzbonie, fundacja miasta Świdnicy, rzeźbiona rama z herbem Świdnicy (AMS-Amplissimus Magistratus Svidnicensis), J. Knechtel.

Pod wielkimi obrazami w nawie głównej zawieszone są owalne obrazy w rzeźbionych ramach.
Strona północna, od zachodu, św. Alojzy Gonzaga, płótno, olej, J. Knechtel; św. Paweł Miki, płótno, olej, J. Knechtel; św. Ignacy Loyola, płótno, olej, Eybelwieser; Jezus, płótno, olej, Eybelwieser.
Strona południowa, od zachodu: św. Stanisław Kostka, płótno, olej, J. Knechtel; śś. Jan de Goto i Jakub Kizai, płótno, olej, J. Knechtel; św. Franciszek Borgiasz, płótno, olej, Eybelwieser; św. Franciszek Ksawery, płótno, olej, Eybelwieser; Maryja, płótno, olej, Eybelwieser.

Ambona

Ambona powstała w roku 1698, jest dziełem Johanna Riejla, świdnickiego jezuity i wybitnego rzeźbiarza, pochodzącego ze Śląska Opawskiego. Pierwsze kazanie na tej ambonie wygłoszono 31 lipca 1698 roku, w dniu liturgicznego wspomnienia św Ignacego Loyoli, założyciela zakonu jezuitów.

Nad bramką ambony znajduje się skrót dewizy jezuitów: AMDG (Ad Maiorem Dei Gloriam – Ku większej chwale Boga). Na balustradzie schodów płyciny z płaskorzeźbami przedstawiającymi cnoty Boskie: Wiarę, Nadzieję i Miłość – Caritas.

Kosz ambony wyróżnia się bogatą dekoracją. W arkadowych płycinach flankowanych parzystymi spiralnymi kolumienkami oplecionymi gałązkami różanymi znajdują się wizerunki czterech Ewangelistów z atrybutami: św. Mateusz z aniołem, św. Marek z lwem, św. Łukasz z wołem oraz deską, na której maluje obraz i św. Jan z orłem. Na zapiecku ambony płaskorzeźbiona półpostać błogosławiącego Jezusa. W dekorację ramy wpisane są litery „l”, „H”, „S” (IHS), skrót Imienia Jezus.

W podniebiu daszku baldachimowego wizerunek gołębicy, symbolizującej Ducha Świętego. Daszek baldachimowy w formie tempietto z galeryjką. Na stopniach tempietta siedzące postaci Doktorów Kościoła: św. Grzegorz Wielki – papież z gołębicą, św. Ambroży – biskup z dzieckiem, które okrzyknęło go biskupem Mediolanu, św. Augustyn z pastorałem i św. Hieronim przedstawiony jako pustelnik z księgą Pisma Świętego, które przetłumaczył z języków oryginalnych na język łaciński (Wulgata), z czaszką – symbolem ascezy i z lwem, któremu wyjął ciernie 'i. łapy i opatrzył rany.
Doktorom Kościoła towarzyszą anioły, które zwiastują obecność Boga. Nad Doktorami Kościoła przedstawione są alegorie: Moc Boża trzymająca kolumnę, symbol siły i odwagi, stałości i trwałości, alegoria Kościoła Katolickiego – nauczającego z owieczką wspierającą się na księdze oraz alegoria Mądrości Bożej z pochodnią. Kompozycję ambony wieńczy postać trąbiącego anioła.

Nad amboną góruje postać Boga Ojca – Króla wszechświata w koronie, z berłem i kulą ziemską. Niżej symbol Ducha Świętego w promienistej glorii.

Empora muzyczna

Nad emporą organową malowidło wykonane przez J.G. Et-gensa (1693-1757) z Brna przedstawia patronów świątyni, a na ścianie północnej i południowej grające anioły i postaci na balkonach z tralkową balustradą na tle iluzjonistycznej architektury z oknami. Są to elementy teatralizacji wnętrza, które je optycznie poszerzają.

Liturgia w kościołach jezuickich przyciągała wiernych bogatą oprawą muzyczną. Jezuici zamawiali do swych kościołów wspaniałe instrumenty organowe.

W 1705 roku powstały nowe okazałe organy, które są dziełem organmistrza S. Siebera z Brna. Instrument był 45 głosowy, miał 4 miechy, wiatrownice klapowo-zasuwkowe, mechaniczną trakturę registratury i klawiatur, utrzymany był w stroju chor-ton. S. Sieber zastosował unikalne wówczas rozwiązanie, dotyczące architektoniki instrumentu.

Sieber ustawił po obu stronach wielkiego okna dwie symetryczne szafy organowe, rozciągające się wzdłuż ścian nawy głównej. Na osi nawy, centralnie na balustradzie umieszczona została szafa pozytywu. Całość instrumentu łączyła traktura mechaniczna. Kontuar jest wolnostojący, usytuowany centralnie, na osi empory organowej, zamykany drewnianą żaluzją. Za wykonanie instrumentu jezuici zapłacili 10 000 talarów.

Prospekt organowy jest naturalnie oświetlony przez wielkie okno fasady zachodniej. Zastosowany tu model organów z dwudzielnym prospektem wykorzystuje światło jako element symboliczny i dekoracyjny. Na Śląsku pierwsze tego typu organy zostały zbudowane w Świdnicy, było to nowatorskie rozwiązanie także w całej prowincji czeskiej jezuitów. Moduł kompozycyjny prospektu organowego oparty jest na wzorach graficznych z traktatu A. Pozza. Prospekt został zbudowany na planie wklęsło-wypukłym. Boczne wieże z zaokrąglonymi gzymsami wysunięte są do przodu, na ściany nawy głównej. Podtrzymują je anielskie atlanty.

Dekorację rzeźbiarską prospektu w latach 1704-1708 wykonał Georg Leonhard Weber (1670/1675), według projektu Jo-hanna Riedla. Prace stolarskie wykonał Zacharias Horke.

Prospekt ozdobiony jest figurami orkiestry anielskiej. W zespole rzeźb jest figura króla Dawida i św. Cecylii. Po bokach prospektu stoją figury Maryi (południe) oraz arcykapłana Symeona z Dzieciątkiem Jezus (północ). Wizerunek łabędzia obok postaci arcykapłana Symeona wiąże się z muzyką. Gdy zbliża się śmierć łabędzia, śpiewa on piękniej niż kiedykolwiek. Symeon trzymający Dzieciątko Jezus na rękach z wielką radością chwali Pana za łaskę doczekania narodzenia Zbawiciela.

Podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) organy zostały poważnie uszkodzone. Konserwację wykonał T. Koded z Lubawki w roku 1818. Organy, które obecnie znajdują się w kościele wykonała świdnicka firma Schlag &Sohne w 1908 roku. Instrument zainstalowany został wówczas w południowej i północnej barokowej szafie organowej. Organy mają 46 głosów, wiatrownice stożkowe, trakturę pneumatyczną klawiatur i registratury, miechy fałdowe. Stół gry wbudowany jest w północną szafę organową.

Kaplica św. Franciszka Ksawerego

Jezuici poświęcali w swoich kościołach dwie kaplice przylegające do prezbiterium najważniejszym świętym Towarzystwa Jezusowego, zgodnie z rzymskim wzorcem ich macierzystego kościoła.

Po stronie południowej od ołtarza wielkiego umieszczono kaplicę św. Franciszka Ksawerego (1506-1552). Wystrój snycersko rzeźbiarski kaplicy jest dziełem Johanna Riedla SJ i jego pracowni. Dzieło ukończono w 1703 roku. Dwa obrazy w kaplicy przedstawiają „Wizję Matki Bożej wśród aniołów z krzyżami” oraz „Śmierć św. Franciszka Ksawerego w osamotnieniu”. Przypuszczalnie autorem obrazów jest J. Claessens z Antwerpii (tl716), wykształcony w Italii, czynny na Śląsku od ok. 1692 r„ nadworny malarz biskupa wrocławskiego F.L. von Neuburg.

Franciszek Ksawery jest jednym z filarów Towarzystwa Jezusowego. W 1540 r. wyruszył na misje na Dalekim Wschodzie na polecenie Ignacego Loyoli. Pragnął głosić Słowo Boże do narodów, które Boga nie znają. Dotarł do kolonii portugalskiej w Indiach, do Goa. W swej trudnej pracy przystosowywał się do warunków kulturowych miejsc objętych misjami.

Był apostołem Indii i Japonii, największym misjonarzem wszech czasów, nuncjuszem papieskim na Dalekim Wschodzie.

Fascynował na Dalekim Wschodzie wiedzą o zjawiskach przyrody, prawach natury, meteorologii, był kimś, od kogo można się wiele nauczyć. Spędził na misjach ponad 10 lat życia (Indie, Japonia, Cejlon, Sumatra, Moluki). W Japonii rozpoczął działalność misyjną w 1549 roku. Franciszek Ksawery pragnął prowadzić misje w Chinach, lecz tego nie dożył. Urodził się w Hiszpanii, zmarł w Chinach w wieku 46 lat, został pochowany w Indiach.

Kaplica Matki Bożej Świdnickiej (Marmurowa)

Kaplica została ufundowana przez cech rzeźników w 1459 roku.

Średniowieczny obraz Matki Bożej Świdnickiej zwany Domina in Sole umieszczono w tej kaplicy w roku 1686 przez jezuitów. Przebudowa kaplicy nastąpiła w XVIII wieku z inicjatywy jezuitów. Ufundowano nowy wystrój w związku z przeniesieniem tu słynącego cudami obrazu.

Wystrój kaplicy zrealizowano według wzorów włoskich [traktat jezuity A. Pozzo SJ (1642-1709)]. Najwcześniejsze oddziaływanie sztuki Pozza na Śląsku odnajdujemy właśnie w wyposażeniu kościoła jezuitów w Świdnicy.

Postać Matki Bożej otoczona jest złotą promienistą glorią, stąd nazwa wizerunku Madonna in Sole. W XVII stuleciu hrabina von Sintzendorf z.d. Kinsky, wdowa po staroście księstwa świdnicko-jaworskiego, ufundowała srebrną sukienkę zdobioną szlachetnymi kamieniami.

Ołtarz flankują dwie figury przedstawiające rodziców Maryi, św. Anny i św. Joachima.

W kaplicy stoją figury św. Agnieszki i św. Ignacego Antiocheńskiego, patrona św. Ignacego Loyoli, wykonane przez wrocławskiego rzeźbiarza Johanna Albrechta Siegwitza w latach 1726-1727.

Sztukaterie i dekoracje ornamentalne w kaplicy wykonał Johann Schatzel, malowanie elementów wyposażenia i marmo-ryzacje Johann Kessler, tabernakulum Johann Schweibs.

Polichromie ścienne w kaplicy wykonał w roku 1729 wybitny praski malarz Johann Hiebel (1679-1755). Malowidło na ścianie vis a vis ołtarza przedstawia Jezusa Emmanuela stojącego z krzyżem na poprzecznej linii litery „H”, która znajduje się w skrócie Imienia Jezus „IHS. W dolnej części ołtarza napis „In sole posuit tabernakulum suum” (Tam Słońcu namiot postawił, Ps 19, 5). Kompozycja inspirowana jest grafiką wykonaną przez H. Vierixa dla generała zakonu jezuitów K. Aquvivy (zmarł w 1615r.).

Na tle nieba orze! śląski z napisem „Virgo gloriosa Benedic-ta” (Panno chwalebna, błogosławiona). W narożach sklepienia emblematy: feniks z lemmą IN TE MORIMUR – symbol Zbawiciela, który umarł na krzyżu i Zmartwychwstał; arka Noego z lemmą IN CERTA SALUS – symbol ocalenia przez Boga; Maria jest nadzieją pośredniczką łask płynących od Chrystusa, nadzieją na życie wieczne; pelikan karmiący młode z lemmą NEC TE SINE VIVIMUS – symbol Chrystusa, karmiącego wiernych własną krwią, „Eucharystii i życia wiecznego”.

8 maja 2000 roku Henryk Kardynał Gulbinowicz Metropolita Wrocławski ustanowił Sanktuarium Matki Bożej Świdnickiej w kościele pw. św. Stanisława i św. Wacława w Świdnicy. Słynący łaskami obraz gotycki w tej kaplicy będzie koronowany i na tę okoliczność otrzyma w 2017 roku nową sukienkę srebrną ozdobioną licznymi szlachetnymi kamieniami (jaspis cesarski, koral szlachetny, kamień z groty Michała Archanioła, meteoryt Księżycowy, bursztyn), którą wykonał według własnego projektu pan Mariusz Drapikowski, złotnik z Gdańska. Decyzją Ks. Biskupa Ignacego Deca kult Matki Bożej Świdnickiej zostanie rozszerzony na całą Diecezję Świdnicką.

Kaplica Trzech Króli

Kaplica Trzech Króli ufundowana przez świdnickiego patrycjusza Nikolausa Lówe około 1395 roku po stronie południowej kościoła. Krzyżowe sklepienie kaplicy pochodzi z XIV wieku.

W kaplicy znajduje się architektoniczny ołtarz pw. Trzech Króli, ufundowany w 4. ćw. XVII wieku podczas pierwszego etapu barokizacji świątyni przez jezuitów. Antepedium ołtarza bogato zdobione srebrnymi gałązkami akantu i inicjałami imion Trzech Króli „C M B”. Nastawa ołtarzowa z obrazem „Pokłon Trzech Króli”, flankowana kolumnami kompozytowymi. Pokłon Trzech Króli przedstawiony jest tradycyjnie, pierwszy składa hołd i dary dla Dzieciątka Jezus najstarszy król, który ofiaruje złoty puchar (złoto). Drugi młodszy król jest czarnoskóry, składa Jezusowi puchar z mirrą. Trzeci, najmłodszy reprezentujący Azję, przynosi w darze kadzidło. W zwieńczeniu ołtarza obraz przedstawiający otwarte niebo z aniołkami i szarfą z napisem „In excelsis Deo”. W zwieńczeniu ustawione figury: św. biskupa Maternusa (IV w.), patrona wspomagającego bujny wzrost winorośli, orędownika w gorączce i chorobach zakaźnych oraz św. Ludwika IX, króla Francji (1214-1270) z berłem, który był wzorem władcy, organizatorem wypraw krzyżowych, sprowadził do Francji relikwie korony cierniowej Chrystusa, wyróżniał się pobożnością, był miłosierny i miłujący pokój.

Na szczycie ołtarza figura anioła obwieszczającego światu dobrą Nowinę o Narodzeniu Pańskim. Na gzymsach i na naczółku ołtarza putta trzymające dary dla Dzieciątka Jezus: złoto, kadzidło i mirrę.
Po prawej stronie przy wejściu do kaplicy umieszczono epitafium upamiętniające kanclerza księstwa świdnicko-jaworskiego Wilhelma Heinricha von Oberga (f 1646). Kanclerz stojący w rozkroku, ubrany w wams z szerokim prostokątnym kołnierzem zakończonym koronką, płaszcz do kolan założony na prawym ramieniu, szerokie spodnie i wysokie buty z ostrogami i z cholewami sięgającymi kolan. Epitafium otoczone wąską inskryp-cyjną bordiurą, dukt liter gotycki (minuskuła): „Anno 1646 den 15 Septembr ist in Gott seeliglichen Entschlaffen /der Wohledle und Gestrenge Herr Guilhelmb Heinricłwon Oberg auf Wiese u. Kalckau u: Briesen, dero Rom:Kays: auch zu/Hungarn und Bohimb Konigl: Mayt: Rath der zu dieser bczden Fiirsten/Thum der Schweintz und Iauer Ambts cantzler, seines Alters 48 Iahr, ugt. Alhier begraben, deme Gott und auf Gnade Amen”.

Kaplica Świętego Józefa (Kramarzy)

Kaplica św. Józefa została zbudowana dzięki ofiarności chu kramarzy około 1487 roku i z fundacji Georga Schindel ron Bogendorf.

Wystrój kaplicy powstał w 2. połowie XVII wieku podczas barokizacji kościoła. Ołtarz typu architektonicznego, nastawa ołtarzowa posiada kompozycję trójstrefową.
W centrum nastawy ołtarza umieszczony jest wtórnie obraz św. Józefa – Opiekuna Zbawiciela, pędzla Carla Axmanna (1868). Ołtarz flankują kolumny oraz złocone uszaki z gałązek akantu. W interkolumniach na tle nisz z muszlami figury przedstawiające świętych z włóczniami, św. Pankracy (?) z mieczem i włócznią – stróż dochowania przysięgi i mściciel krzywoprzysięstwa oraz św. Maurycy (?) – setnik z włócznią, patron rycerstwa.

Wyżej obraz przedstawiający św. Jerzego walczącego ze smokiem oraz św. Krzysztofa niosącego Dzieciątko Jezus. Po bokach obrazu figury świętych biskupów, Św. Wolfganga i św. Mikołaja. W zwieńczeniu ołtarza znajdowała się gotycka figura Matka Boża z Dzieciątkiem w mandorli, pochodząca z kaplicy ratuszowej.

W zwieńczeniu ołtarza barokowy obraz (4. ćw. XVII wieku) w kształcie trójliścia przedstawiający aniołki w niebie trzymające wieńce zwycięstwa dla tych, którzy zasłużyli na radość życia wiecznego. Po bokach stoją figury: św. Szczepana, pierwszego męczennika Kościoła oraz św. Wawrzyńca, diakona i męczennika.

Witraż
Witraż z 1875 przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem, z cytatem „Sancta Maria ora pro nobis” (Święta Maryjo módl się za nami), inspirowany obrazem Regina Pacis Franza Ittenbacha (1813-1879), wykonany w pracowni Seilera we Wrocławiu. Witraż był eksponowany na światowej wystawie w Wiedniu w 1873 roku i został nagrodzony. Dla świdnickiego kościoła parafialnego został zakupiony przez proboszcza Hugo Simona. W roku 1949 został odrestaurowany w Krakowie (S.G. Żeleński).

Kaplica Bractwa Maryjnego (Chór Mieszczan)

Chór Mieszczan został zbudowany około 1462 roku dla Bractwa Maryjnego działającego przy parafii w Świdnicy. Kaplica umieszczona jest nad starą zakrystią, sklepienie jest gwiaździste z profilowanymi gurtami. Polichromię sklepienia wykonał Josef Langer (1865-1918) około 1907 roku. Dekoracje kamieniarskie w kaplicy wykonali kamieniarz Kaspar Salomon i mistrz Niklas.

Wejście do kaplicy jest reprezentacyjne z około 1462 roku. Ażurowa balustrada z piaskowca oddzielająca kaplicę od nawy południowej wsparta jest na pięciu filarach z arkadami, pod którymi są dwa oddzielne biegi schodów skierowane w prawo i w lewo. Na zewnętrznych bokach balustrady są gotyckie figury patronów kościoła, św. Stanisława biskupa i św. Wacława.

W łukach arkady kaplicy umieszczone są płaskorzeźby gotyckie przedstawiające Zwiastowanie NMP oraz Veraicon (XV w.) oraz gotyckie polichromie: „Św. Anna Samotrzeć” oraz „Maria Amabilis”.

Najcenniejszy w kaplicy jest pentaptyk, ołtarz szafiasty, z główną sceną Zaśnięcia NMP, z 1492 roku, jedyny zachowany gotycki ołtarz z pierwotnego wyposażenia świątyni.

W środkowej części płaskorzeźbiona scena Zaśnięcia NMP, tło złote. W zwieńczeniu ażurowy baldachim. Matka Boża otoczona jest postaciami apostołów.

„Gdy wypełniwszy bieg życia ziemskiego, Najświętsza Maryja Panna miała zejść z tego świata, zebrali się w Jej domu w Jerozolimie wszyscy Apostołowie ze wszystkich krańców świata, zgromadzeni przy Niej w cudowny sposób. Dowiedziawszy się o Jej niedalekim zejściu, czuwali razem z Nią”.

Nad sceną Zaśnięcia Maryi (Dormitio Virginis) znajduje się scena Wniebowzięcia duszy Maryi do nieba (Assumptio animae). Maryja po dopełnieniu życia ziemskiego z ciałem i duszą została wzięta do nieba.

Ołtarz ma cztery skrzydła obustronnie malowane.

Każde skrzydło podzielone jest poziomo na trzy kwatery (awers) i dwie kwatery (rewers). Ołtarz może być przedstawiany wiernym w trzech odsłonach, które dostosowywano do okresu roku liturgicznego.
Pierwsza odsłona świąteczna: awers ze złoconym tłem sztan-cowanym, przedstawiająca: Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie (7 kwater).

Druga odsłona, rewers z malowanymi scenami pasji Jezusa na złotym tle: Modlitwa Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, Pojmanie Jezusa, Biczowanie Jezusa, Cierniem koronowanie, Jezus przed Piłatem, Szymon Cyrenejczyk pomaga nieść krzyż Jezusowi, skrzyżowanie Jezusa, Zdjęcie z krzyża (8 kwater).

Trzecia odsłona, najskromniejsza, na dni powszednie, z malowanymi postaciami świętych, ujętymi parami, tło bez złoceń (4 kwatery): święty Liboriusz biskup w infule, z pastorałem i księgą, na której leżą kamyki, ponieważ uzdrawiał chorych na kamicę nerkową; św. Erazm z liną na korbowodzie był biskupem i męczennikiem. Jest patronem wspomagającym przy chorobach wewnętrznych; św. Sebastian ze strzałami w ciele, męczennik, patron w czasie zarazy; św. Roch z raną na udzie, chroniący w czasie epidemii dżumy; św. Makary był biskupem Jerozolimy w IV wieku, gościł w Jerozolimie cesarzową Helenę, która odnalazła relikwie Krzyża Świętego; św. Jodok, patron biedaków, pielgrzymów, przytułków i szpitali. Odrzucił ziemskie zaszczyty i należną mu władzę; święty Antoni opat pustelnik przedstawiany jest ze świnią, która nawiązuje do legendy średniowiecznej o tym, że każda wieś przeznaczała jedną świnię dla szpitala, gdzie pełnili swą posługę mnisi Św. Antoniego. Jest patronem chorych na choroby skórne; św. Onufry z zarostem na całym ciele, w koronie, trzymający Hostię, ponieważ co niedzielę przychodził do niego Anioł z Komunią świętą. Na pustkowiu przebywał 60 lat, patron pielgrzymów i tkaczy.

W predelli umieszczone są popiersia świętych: św. Jadwigi Śląskiej, patronki Śląska, św. Heleny, matki cesarza Konstantyna, która odkryła relikwie krzyża świętego oraz św. Elżbiety.
Na ścianie kaplicy znajdują się obrazy na płótnie z 1697 roku przedstawiające księcia Bolka II, fundatora kościoła pw. św. Stanisława i św. Wacława oraz obrazy patronów kościoła, św. Stanisława biskupa i św. Wacława

Kaplica Świętego Ignacego

Na wzór rzymskiego kościoła jezuitów, po stronie północnej od ołtarza wielkiego umieszczono kaplicę św. Ignacego Loyoli. I. Loyola jest założycielem zakonu jezuitów zatwierdzonego przez papieża Pawła III w 1541 roku i pierwszym generałem zakonu.

Wyposażenie kaplicy zostało wykonane w latach 1699-1700 przez Johanna Riedla, wybitnego rzeźbiarza-jezuitę, zakonnika, który w Świdnicy prowadził swoją pracownię rzeźbiarską.

Ołtarz typu architektonicznego wzorowany jest na konstrukcji ołtarza św. Ignacego w kościele II Gesu w Rzymie, ma plan wklęsło wypukły z kulisowo ustawionymi kolumnami kompozytowymi i bogato zdobionym fryzem oraz wysokie cokoły z płaskorzeźbami przedstawiającymi wizje mistyczne św. Ignacego. W antepedium bogate motywy ornamentalne otaczają ligaturowy zapis imienia założyciela zakonu jezuitów „IGNATIUS” (Ignacy). Panoplia nawiązują do pierwotnej profesji Ignacego Loyoli, który był żołnierzem. Obraz w ołtarzu przedstawia „Wizję Trójcy Świętej w La Storta” (J. Claessens). Św. Ignacy przedstawiony jest podczas modlitwy, w czasie której ujrzał Trójcę Świętą i Jezusa mówiącego „Będę dla was w Rzymie łaskawy” (Ego Vobis Romae propitius ero). Ponadto usłyszał, jak Bóg Ojciec mówi do Jezusa „Chcę, abyś go wziął za swego sługę”. Św. Ignacy klęczy wpatrzony w Osoby Boskie. Po lewej u dołu obrazu słabo widoczna sygnatura malarza. Nad obrazem ołtarzowym znajduje się skrót dewizy jezuitów AMDG. W zwieńczeniu widać panoplia oraz skrót Imienia Jezus i płaskorzeźbę Jezusa Emmanuela.

W ołtarzu znajduje się obecnie drugi obraz (na zasuwie) Matki Bożej Częstochowskiej podtrzymywany przez anioły, namalowany przez Bolesława Rutkowskiego (1882-1978), który od 1947 roku znajduje się w kościele. W dolnej części obrazu namalowany biały orzeł w koronie oraz wizerunki najważniejszych kościołów polskich.

Po obu stronach ołtarza grupy rzeźb, „Triumf Religii nad Herezją” oraz „Triumf Wiary katolickiej nad idolatrią”. Alegoria Herezji – mężczyzna z kulą u nogi i kobieta z dwoma wężami. Religia wypędza Herezję rózgami.

Wiara przedstawiona jest jako postać kobieca z kielichem, krzyżem i aniołkiem, depcząca węża, a u jej stóp ludy pogańskie wyciągają do niej ręce.
Grupy rzeźbiarskie w kaplicy św. Ignacego były inspirowane projektami tych rzeźb wykonanymi dla głównego kościoła jezuitów w Rzymie, wykonane w roku 1699 według rysunków Pozza z roku 1695. Z macierzystego kościoła jezuitów Riedel zaczerpnął także zdobienia cokołów ołtarza.

Na południowej ścianie kaplicy znajduje się obraz przedstawiający najważniejszych świętych z rodziny zakonnej jezuitów: św. Ignacy Loyola w ornacie (księga), św. Franciszek Borgiasz (korona, mitra, czaszka), św. Alojzy Gonzaga (krzyż) i św. Stanisław Kostka (lilia). Święty Franciszek Ksawery, apostoł Indii i Japonii w komży (lilia) przedstawia trzech japońskich męczenników: Pawła Miki, Jana de Goto oraz Jakuba Kizai.

Kaplica Siedmiu Sakramentów

Kaplica została ufundowana przez cech łazienników w XV wieku. W XVI wieku umieszczono w niej baptysterium. Kratę oddzielającą baptysterium wykonał kowal Andrils w 1591 roku. Po przejęciu kościoła przez jezuitów kaplica otrzymała nową nazwę i bogate wyposażenie.

Renesansowa chrzcielnica powstała w okresie 1585-1592, gdy kościołem administrowali ewangelicy. Wykonana jest z piaskowca z alabastrowymi (?) płycinami, z biblijnymi scenami związanymi z symboliką chrztu. Wyróżnia się wśród renesansowych chrzcielnic na Śląsku. Ma proweniencję niderlandzką, badacze wiążą ją z Hansem Fleiserem lub Friedrichem Grossem. Bogata forma plastyczna chrzcielnicy wyrażająca głębokie treści symboliczne i teologiczne, stanowi godną oprawę liturgii ceremonii sakramentu chrztu. W okresie baroku jezuici zamówili nową ozdobną przykrywę chrzcielnicy. Miejsce udzielania sakramentu chrztu w kościele po trydenckim miało być wydzielone balustradą lub kratą.

Pierwotnie chrzcielnica przeznaczona była do kościoła pw. Bożego Ciała w Świdnicy, w 1680 roku została przeniesiona przez jezuitów do kościoła św. Stanisława i św. Wacława.

Treść programowa stopy, trzonu i korpusu chrzcielnicy stanowi całość. Chrzcielnica była „świadectwem wody” wobec zgromadzonych wiernych. Na chrzcielnicy umieszczono sceny ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu podkreślające uzdrawiające i uświęcające działanie sakramentu.

Najefektowniejsze są wielkie obrazy przedstawiające siedem sakramentów Kościoła katolickiego, dzieło miejscowego artysty Christiana Kalitschky.

Centralnie umieszczona jest architektoniczna nastawa typu portalowego, wzorowana na rycinie z traktatu A. Pozza, z napisem „FONTES SALVATORIS” (Źródło Zbawienia), nad którym rzeźbiony wizerunek pelikana karmiącego młode, symbolu Chrystusa, który karmi wiernych własną krwią. Część środkowa z obrazem Chrystusa Zbawiciela przedstawionego jako Fons Vi- i tae (Źródło Życia). Z ran Chrystusa wypływają strumienie krwi do czary fontanny, z której wypływa siedem strumieni przez paszcze lwa. Syn Boży jest przedstawiony jako Źródło Sakramentów i Źródło Zbawienia. W predelli napis z chronostychem: „SEPTENA/ FIDEINOSTRAE/ A CHRISTO/ SACRAMENTA/” (1703) (siedem sakramentów naszej wiary Chrystusowej). Sakramenty Kościoła to owoc zbawczej ofiary Jezusa na krzyżu.

Ołtarz św. Jana Nepomucena

Atektoniczny ołtarz pw. świętego Jana Nepomucena wykonał Johann Riedel SJ. Antepedium ozdobione wiciami akantu zawiera napis ligaturowy zumieniem świętego Jana Nepomucena „S. /JOHANES/ NEP”. Nastawa ołtarzowa otoczona ramą z liści i owoców oliwki, symbolizującej pokój. W retabulum przedstawiona jest płaskorzeźba ze sceną „Męczeństwo i apoteoza świętego Jana Nepomucena”. W dolnym pasie kompozycji widać męczeństwo św. Jana Nepomucena, na rozkaz króla czeskiego Wacława IV został torturowany, a ciało męczennika wrzucono w 1393 roku do Wełtawy z Mostu Karola w Pradze. Wacław IV był synem Karola IV i Anny wywodzącej się z Piastowskiego rodu książąt świdnicko-jaworskich. Według legendy w miejscu zatonięcia ciała ukazało się na wodzie pięć gwiazd, na pamiątkę tego wydarzenia wizerunki św. Jana Nepomucena zawierają aureolę składającą się z pięciu gwiazd, które odpowiadają liczbie liter wyrazu „TACUI” – milczący. Święty został pochowany w katedrze św. Wita w Pradze.

Centralne miejsce w ołtarzu zajmuje apoteoza świętego, przedstawionego w szatach kapłańskich (sutanna, rokieta, mantolet, stuła i biret). Święty trzymający krzyż unosi się na obłoku do nieba.

Na gzymsie trójkątnego naczółka ołtarza aniołek wskazujący na żurawia z gałązką palmową oraz kamieniem w dziobie – symbol nieustannej czujności przed pokusami. Drugi aniołek przykłada palec do ust, symbol milczenia, tu zachowania tajemnicy spowiedzi.

Święty Jan Nepomucen żył w 2. poł. XIV wieku. Studiował prawo kanoniczne, filozofię i teologię. Był kanonikiem w Pradze, następnie wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego Jana z Jenśtejna. W wyniku konfliktu między królem Wacławem IV a Janem Nepomucenem, który zatwierdził wybór opata w klasztorze w Kladrubach mimo sprzeciwu monarchy, Nepomucena uwięziono i stracono. Późniejsza legenda głosi, że powodem uwięzienia była odmowa ujawnienia tajemnicy spowiedzi drugiej żony monarchy, Zofii Bawarskiej, którą król podejrzewał o niewierność.

Święty Jan Nepomucen jest jednym z najważniejszych świętych czeskich, drugim patronem jezuitów oraz patronem dobrej sławy. Opiekuje się wszystkimi, którzy wykonują pracę związaną z wodą, chroni od powodzi oraz podróżujących. Kult świętego szerzył się już po śmierci jego oprawcy, Wacława IV (1419). Papież Benedykt XIII kanonizował św. Jana Nepomucena w 1729 roku.
Wizerunki św. Jana Nepomucena były obecne w świątyni jezuickiej także ze względu na poczucie związku z królestwem Czech i czeską prowincją jezuitów.

Biblioteka

„Raczej niech kolegium będzie bez własnego kościoła, aniżeli kolegium bez własnej biblioteki” (P. Kanizjusz).

Zanim jezuici zbudowali kolegium z pomieszczeniem na bibliotekę książki były przechowywane w kościele parafialnym.

Biblioteka usytuowana jest po stronie północnej kościoła pw. św. Stanisława i św. Wacława. Wnętrze gotyckie przykryte jest sklepieniem krzyżowym. Portal z piaskowca z gotyckimi drzwiami z 2. poł. XV w., pokrytymi blachą zdobioną sztanco-wanymi wizerunkami Archanioła Gabriela, NMP, śląskiego orła i czeskiego lwa.

Jezuici dbali o wyposażenie biblioteki i jej wystrój. Książki przechowywano w szafach bibliotecznych opisanych działami.

W Świdnicy rektor wyznaczał opiekuna biblioteki spośród zakonników. Książki do biblioteki głównie były kupowane, także przekazywane w darze lub zapisywane w testamencie. Najistotniejszym źródłem informacji o bibliotece jest sam księgozbiór. Miejsce, czas wydania książek i sposób oprawy mówią o źródłach pozyskiwania księgozbioru oraz o zamożności kupującego.

Jezuici zakładali biblioteki dostępne dla wszystkich. Biblioteka jezuitów w Świdnicy służyła zakonnikom w ich działalności misyjnej i duszpastersko-edukacyjnej. Promowano znaczenie pilnej nauki i umiłowanie wiedzy jako drogi do ziemskich zaszczytów i doskonalenia. Jezuici zgromadzili książki z różnycn dziedzin według działów: teologia spekulatywna, teologia praktyczna, filozofia, prawo kościelne i cywilne, historia i literatura Polityczna, astronomia, geografia, medycyna i nauki matematyczno-przyrodnicze, retoryka, literatura piękna, językoznawstwo i epistolografia, wydane w najważniejszych ośrodkach drukarstwa europejskiego tamtych czasów. Mieli otwarty dostęp w publikacji europejskich.

Publikacje jezuickie o kontynentach, tzw. Nowym Świecie, należały do najlepszych, najcenniejszych i najbogatszych zawierających informacje o krajach Dalekiego Wschodu w Europie. ” zakresie sinologii jezuici byli monopolistami przez 200 lat. ” bibliotece świdnickiej zachowały się trzy listy Św. Franciszka Ksawerego, misjonarza wszech czasów, czynnego głównie w Indiach i Japonii.

Ołtarz Świętego Tomasza

Ołtarz św. Tomasza Apostoła ma prostokątną nastawę w bogatej ramie z motywem liści laurowych, gałązek oliwki i strąków papryki oraz narcyzów, które symbolizują egzotyczne kraje, w których święty prowadził działalność misyjną. Św. Tomasz był rybakiem w Galilei. Po rozesłaniu apostołów udał się do Persji i Indii, aby tam nauczać. Był spragniony wiedzy i bardzo dociekliwy, świątobliwy, wierny i sprawiedliwy.

Apokryfy podają, że miał zbudować pałac króla Guduphary w Indiach. Dlatego drugim atrybutem św. Tomasza jest węgiel-nica. Królewski minister wydał Tomaszowi potrzebne środki na budowę pałacu. Minister królewski w bogatym stroju, w peruce, siedzący przy kantorku z półką książek, wskazuje na list leżący na blacie, zawierający polecenie budowy pałacu. Św. Tomasz przeznaczył jednak środki dla biedaków.

W dolnej części retabulum ołtarza żebrak z jałmużną dziękuje św. Tomaszowi za wsparcie w potrzebie. Tomasz poniósł męczeńską śmierć w Kalaminie w Indiach, został przebity włócznią z rozkazu króla. Inne legendy podają, że został uwięziony i ścięty mieczem. Atrybuty, miecz i kajdanki umieszczone są przy dolnej krawędzi ołtarza. Żaglowiec na wzburzonym morzu zarzucający kotwicę ukazuje środek lokomocji misjonarzy w XVII wieku. W tle widać latarnię morską, która wskazuje drogę żaglowcom. Przed św. Tomaszem złota palma symbolizuje cierpliwość, sprawiedliwość i silną wiarę. W zwieńczeniu ołtarza umieszczone są putta oraz kotwice, symbol nadziei i egzotycznych podróży misyjnych św. Tomasza.

Św. Tomasz jest patronem Indii, Portugalii, Urbino, Parmy, Zamościa; architektów, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw i teologów. W sztuce atrybutami św. Tomasza Apostoła są: kątownica, kielich, miecz, serce, kajdanki.

Ołtarz jest dziełem wybitnego rzeźbiarza Johanna Riedla jezuity. Ołtarz utrzymany jest w biało złotej tonacji, wyróżnia się artyzmem wykonania.

Ołtarz Świętego Dyzmy

Święty Dyzma to dobry łotr (Dismas Latro), który był ukrzyżowany wraz z Jezusem na Golgocie. To on powiedział do Jezusa żałując za grzechy: „Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa”. Jezus mu odpowiedział: «Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju»” Łk 23,42-43. To była najszybsza kanonizacja w dziejach Kościoła. Dyzma dostąpił miłosierdzia Bożego. W centrum nastawy przedstawione jest ukrzyżowanie Dobrego Łotra, przywiązanego do ramion krzyża. W głębi widać położoną na wzgórzach Jerozolimę.

Pod krzyżem Dyzmy miłosierny Samarytanin opatruje opuszczonego rannego, który idąc z Jerozolimy do Jerycha został napadnięty przez zbójców, między innymi przez Dyzmę. Rannego mijał kapłan i lewita, lecz nie zatrzymali się, przedstawieni po prawej stronie kompozycji. Pochłonięty lekturą księgi kapłan nie zwraca uwagi na to co ważne, podobnie lewita. Będący w podróży Samarytanin pochylił się nad potrzebującym pomocy opatrzył mu rany i zawiózł do gospody, gdzie opłacił dalszą opiekę nad nim. Okazał miłosierdzie wobec bliźniego (Łk 10, 30-35). Przesłanie zawarte w ołtarzu jest proste, nie można pozostawać obojętnym na krzywdę bliźniego, w razie potrzeby okazać bliźniemu współczucie i pomoc. Jezus zostawił najważniejsze dwa przykazania miłości „Miłuj bliźniego swego jak siebie samego…”.

Zwieńczenie w formie trójkątnego naczółka z ozdobnym fryzem, na którym siedzą aniołki śpiewające i grające na instrumentach muzycznych. Ornament utworzony z serc otaczający nastawę ołtarzową symbolizuje wielką moc Bożego miłosierdzia.

Kaplica Świętej Jadwigi

Kaplica ufundowana około 1460 roku przez cech krawców. Pierwotnie kaplica posiadała część dolną i górną. Gotyckie sklepienie wsparte na filarze. W tej kaplicy występuje clerestorium służące lepszemu oświetleniu nawy głównej. Około 1671 roku wyburzono emporę w tej kaplicy.

Ołtarz zbudowany w 4. ćw. XVII wieku poświęcony jest świętym Wdowom (S.S. Viduarum). W centrum ołtarza obraz przedstawiający „Święte Wdowy”: św. Jadwiga, św. Helena, sw. Małgorzata szwedzka, św. Franciszka Rzymianka, św. Elżbieta, dzieło Franza Heigla (?) (+1737) malarza świdnickiego. W drugiej kondygnacji ołtarza obraz przedstawiający „Wizję sw. Jadwigi”. W zwieńczeniu obraz „Maria Magdalena”. Figury kobiece z górnej części ołtarza Świętych Wdów przypisywane są Weberowi.

W kaplicy znajduje się cenne epitafium renesansowe w typie niderlandzkim Andreasa Naucka i jego żony Ludmiły. W 1567 roku zmarł radny miejski Andreas Nauck, a w roku 1584 jego żona Ludmiła von Pforterin. Rama obrazu ozdobiona czarnym ornamentem z motywem arabeski, kariatydami, uszakami i dekoracją okuciową.
W zwieńczeniu ozdobionym dekoracją okuciową umieszczony jest cytat z Księgi Rodzaju 47,9″Genesis am 47 Cap./ Jacob sprach zu Pharao Die Zeit meiner Wal/fart ist hundert und dre-ilsig jar wenig und botls/ ist die zeit meiner walfart und langet mit an/ die Zeit meiner Vatter im / Ihrer Walffarth”. („Jakub odpowiedział faraonowi: liczba lat mego pielgrzymowania – sto i trzydzieści. Niezbyt długie i smutne były lata mego życia, nie są one tak długie jak lata pielgrzymowania mych przodków” Rdz 47,9).

W centralnym polu epitafium znajduje się obraz „Józef przedstawia faraonowi swego ojca Jakuba i braci”. Istotnym elementem kompozycji obrazu jest perspektywiczne przedstawienie architektury, występujące w malarstwie śląskim od połowy XVI wieku, inspirowane traktatami np. Hansa Vedemanna de Vries (1527-1604). Zwraca uwagę antykizujące ujęcie tematu oraz perspektywa obrazu i jasna tonacja.

Jednolitość ornamentalna tego okresu jest efektem powszechnego stosowania wzorników graficznych (kariatydy, fe-stony, wstęgi, aniołki, lwie głowy, maski, dekoracja arabeskowa). Dekoracja obramienia epitafium zawiera niderlandzkie motywy ornamentalne powszechnie wówczas stosowane, łączy ornament arabeskowy z dekoracją okuciową i kariatydami.

W dolnej strefie epitafium medalion, w którym klęczą postaci małżonków w pozie modlitewnej przy tablicy epitafijnej z napisem „Im lar 1567 den 18 tag Febr. Ist inn/Gott seliglich ent-schlaffender Erbare Wol=/ weiseherr Andreas Nauck des Raths all/ hie Damach im lar 1584 den 23 tag May/ ist die Erbare Tugentsamme fraw Ludimil=/la geborne Pfortnerin sein ehliche Hausfraw/ Dehnen und Vindallein Gott eine fróliche / aufferste-hung am Jungsten tage uor (…) leihe”. Pod napisem umieszczony jest herb Nauck.

Epitafium przypisywane jest wybitnemu malarzowi niderlandzkiemu, czynnemu we Wrocławiu. Tobias Fendt (ok. 1520/ 1530 – 1576), malarz i rysownik, kształcił się w pracowni w Liege, z której wyszedł też Frans Floris. We Wrocławiu pracował od 1565 roku, od 1571 był starszym cechu malarzy.

W krypcie kaplicy zostali pochowani jezuici zmarli w Świdnicy, także rzeźbiarz Johann Riedel.

Kaplica Jana Chrzciciela

Kaplica pw. św. Jana Chrzciciela została ufundowana przez cech sukienników około 1474 roku. W kaplicy znajduje się ołtarz ufundowany w roku 1682. Obraz w części środkowej ołtarza ukazuje św. Jana w odzieniu ze skóry wielbłądziej (Mt 3, 4, Mk 1, 6) z krzyżem i napisem „ECCE AGNUS DEI” (Oto Baranek Boży). Obok stoi baranek, a za św. Janem Chrzcicielem jego rodzice św. Elżbieta i Zachariasz. W centrum ołtarza stoją figury św. Jana Ewangelisty, św. Jakuba Starszego, św. Judy Tadeusza, św. Jakuba Młodszego oraz św. Barbary.

Obraz w zwieńczeniu ołtarza przedstawia św. Jana w wieku dziecięcym z rodzicami oraz krewnymi, św. Anną i Maryją z Dzieciątkiem Jezus. Matka Boża przedstawia Jezusa św. Janowi. Nad obrazem płaskorzeźba przedstawiająca głowę św. Jana Chrzciciela.

Na zachodniej ścianie kaplicy wisi obraz „Św. Stanisław karze klątwą króla Bolesława Śmiałego”, dzieło znakomitego malarza Jeremiasa Knechtela, wykonane po 1720 roku.

Na pierwszym planie w kaplicy ustawiona jest szopka naturalnej wielkości przedstawiająca pokłon pasterzy i pokłon Trzech Króli przy Dzieciątku Jezus, nad którym pochylają się Maryja i św. Józef. Przy Bożym Narodzeniu obecni są Aniołowie.

Szopka jest dziełem Adoplha Thamma (1872-1927), rzeźbiarza z Nysy, który wyrzeźbił ją w latach 1923-1924 oraz 1926-1927. Szopkę zamówił proboszcz świdnicki dr Georg Schmidt (1924-1941).

Ogród Oliwny

Na ścianie nawy północnej znajduje się wielkoformatowa kompozycja rzeźbiarska wykonana przez Johanna Riedla SJ (1654-1736), przedstawiająca scenę Modlitwy Jezusa na Górze Oliwnej „I odszedłszy nieco dalej, upadł na twarz i modlił się tymi słowami: «Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich! Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty (…)” Mt 39.

Jezus zabrał na Górę Oliwną swoich uczniów, aby czuwali z Nim, Piotra, Jakuba i Jana, jednak oni zasnęli. Jezus ich napominał „Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe” Mk 14,38.

Jezus modlący się na Górze Oliwnej przedstawiony jest w szacie o bardzo drobno udrapowanych fałdach, które wydają się drżeć wraz z ciałem Jezusa z bólu i strachu przed straszliwą męką na krzyżu. Nad Jezusem unosi się anioł z kielichem, symbolizującym wolę Bożą. Jezus jest w tym miejscu z uczniami, ale oni śpią. Przedstawieni są w bardzo naturalnych pozach i gestach osób pogrążonych w głębokim śnie. W dolnym pasie kompozycji widać wilka czyhającego na owieczkę, symbol duszy, na którą czyha szatan. Po prawej potok Cedron, przez który Jezus przechodził idąc z uczniami na Górę Oliwną.

Jezus zaprasza wiernych do wspólnego z Nim czuwania w Ogrodzie Oliwnym. Zachęca do czerpania w życiu z drogiej łaski, takiej łaski, która jak „cenna perła”, rodzi pragnienie poświęcenia całego majątku dla jej nabycia i jest wezwaniem do pójścia za Jezusem i naśladowaniem Go. Męka Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym była dla Jezusa największa, gdy opuścili Go Jego uczniowie, niezdolni do czuwania ze swoim Mistrzem nawet przez godzinę. Tu Jezus w osamotnieniu podjął decyzję o ofiarowaniu swego życia dla odkupienia rodzaju ludzkiego.

O swoich cierpieniach w Ogrodzie Oliwnym Jezus opowiadał w objawieniu św. Małgorzacie Alacoąue (1647-1690): „To właśnie tu cierpiałem znacznie więcej niż przez całą moją mękę, czułem się tu opuszczonym od nieba i ludzi, obciążonym wszystkimi grzechami ludzkości”.

Ukrzyżowanie Jezusa na Golgocie

Najważniejszym symbolem chrześcijaństwa jest krzyż Chrystusa. Długo trwał spór o ilość gwoździ wbitych w Ciało Chrystusa na krzyżu. Wcześniejsza tradycja czterech gwoździ (wczesnochrześcijańska i bizantyńska) nakazywała przedstawianie Chrystusa na krzyżu ze stopami przybitymi oddzielnie, ułożonymi obok siebie, najczęściej wspartymi na podnóżku (suppedaneum). Od XIV wieku stopy Chrystusa Ukrzyżowanego przedstawiano nałożone na siebie, przybite jednym gwoździem. Taki typ przedstawienia rozpowszechniali jezuici.

Piłat kazał umieścić tabliczkę zwaną „titulus”, z wypisaną winą nad głową Chrystusa na krzyżu „I.N.R.I” (lesus Nasarenus Rex Iudeorum).

Literatura mistyczna, działalność zakonów, zwyczaj pielgrzymowania do Ziemi Świętej i rozwój pobożności ludowej rozpowszechniły medytacje nad cierpiącym Jezusem i przyczyniły się do pogłębiania pobożności pasyjnej. Najważniejszym wydarzeniem, które wpłynęło na rozwój pobożności pasyjnej było odnalezienie relikwii Krzyża Świętego w Jerozolimie przez św. Helenę w IV wieku. Relikwie Krzyża przekazywano do kościołów i klasztorów dla uczczenia Męki Pańskiej. Wizerunki cierpiącego Jezusa pogłębiały przeżycia religijne, poruszały duszę wrażliwą na ból i niesprawiedliwą mękę, grozę i tragizm tego wydarzenia.

Chrystus Ukrzyżowany- na Golgocie przedstawiony jest z wymienionymi w Biblii uczestnikami tego tragicznego wydarzenia, Matką Bożą i św. Janem Ewangelistą, którym Zbawiciel przekazał swój testament. Matka Boża przedstawiona z głową uniesioną ku niebu, rozdarta bólem z powodu cierpienia jedynego Syna wywołuje współczucie i przeszywające poczucie winy za grzechy, które odkupił Zbawiciel na krzyżu.

„Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: „Niewiasto, oto syn Twój”. Następnie rzekł do ucznia: „Oto Matka Twoja”. I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie”, J 19, 26-27. Maryja stała się w tym miejscu Matką Kościoła.

„Z Marią Magdaleną pod krzyżem w łzach pochylona”. Pod krzyżem klęczy rozpaczająca Maria Magdalena, która jest w tym ujęciu symbolem grzesznej ludzkości, nawróconej i pokutującej.

W dobie po trydenckiej ukształtował się typ narracji dramatycznych kontrastów światła i cienia, dynamiki ruchu, mowy ciała, retorycznych gestów i głębi przeżyć duchowych dramatu śmieci Jezusa. Sztuka baroku odrzuca w tej scenie rozbudowane wątki apokryficzne i zaczerpnięte z legend. W ikonografii Ukrzyżowania pozostał tylko przekaz biblijny, który mówi o wielkiej Ofierze Chrystusa.

Rzeźba polichromowana naturalnej wielkości, pełna ekspresji i przejmującego nastroju grozy, wykonana jest przez Johanna Riedla SJ (1654-1736) w 1704 roku. Artysta umiejętnie i trafnie wykorzystywał mowę ciała oraz gesty retoryczne przedstawionych postaci, emocje zawarte w wyrazie twarzy, a nawet układ szat udrapowanych w kaskadowe fałdy potęgujący dramat wydarzenia. Dramatyczna scena osadzona jest na tle pejzażu w dolnej strefie kompozycji.

Krypta

Krypta usytuowana jest pod prezbiterium kościoła. Została zbudowana w 1. połowie XIV wieku. Wnętrze jest dwunasto-boczne przykryte sklepieniem palmowym wspartym na centralnym wielobocznym filarze granitowo piaskowcowym. Żebra sklepienia profilowane zakończone służkami w formie głów różniącymi się między sobą wyrazem twarzy. Wnętrze oświetlone jest niewielkimi oknami.

W ścianie północnej nawy południowej umieszczone są gotyckie drzwi prowadzące do krypty. Na Śląsku gotyckie krypty występują jeszcze w kościele św. Marcina i w kościele Krzyża Świętego we Wrocławiu.

Jezuici corocznie budowali w krypcie Grób Chrystusa, stąd nazywano kryptę kaplicą grobową.