Pomnik Historii
5 marca 2018r. Katedra pw. św. Stanisława i Wacława, otrzymała z rąk Prezydenta RP certyfikat potwierdzające wpis na listę Pomników Historii.
Czym jest lista pomników historii? To jedna z czterech form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem pomnik historii określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Historia i architektura katedry
W 1241 roku pierwszy kościół parafialny w Świdnicy zburzyli Tatarzy. W 1260 książę wrocławski Henryk III zbudował drewniany kościół pod patronatem klasztoru klarysek wrocławskich. W 1296 roku patronem kościoła był św. Wacław, w 1298 św. Stanisław, a w 1303 roku kościół miał wezwanie już obu patronów.
W roku 1330 książę świdnicki Bolko II rozpoczął budowę obecnej masywnej świątyni. Był największym darczyńcą kościoła i sprawował patronat. Budową kościoła kierował Nikolaus Lowe, a prace prowadził mistrz Apetz (1385). Pojawia się przy budowie kamieniarz Jakob (1377-1391), budowniczy kościoła w Strzegomiu, który.prawdopodobnie wykonał projekt kościoła. Nawę boczną ufundowała rodzina Sachenkirch oraz sędzia Nikolaus Bolcze. W 1488 zakończono prace przy pokryciu dachu ceramicznego kościoła. Na kamiennych murach kościoła zachowało się wiele znaków mistrzów kamieniarskich.
Wielkość kościoła świadczy o randze miasta i zamożności ambitnych fundatorów. Biskup Nanker osobiście przybył do Świdnicy, aby zobaczyć postępy w budowie kościoła.
Jest to jeden z największych kościołów Śląska, z najwyższą wieżą na Dolnym Śląsku. Nie zrealizowano planów budowy północnej wieży. Obecny kościół jest orientowany, trzynawowy, bazylikowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Pod prezbiterium znajduje się krypta z XIV wieku ze sklepieniem palmowym, wspartym na centralnym filarze.
Od zachodu prowadzą.do kościoła cztery gotyckie portale z piaskowca ozdobione figurami apostołów i świętych patronów kościoła (św. Wacław i św. Stanisław bp). Portal główny jest parzysty. Przy portalu głównym ustawiona jest rzeźba św. Anny Samotrzeć z 1496 roku. Fasada zachodnia zwieńczona jest figurą Matki Bożej.
Portal północny zw. Portalem Oblubienicy posiada bogatą dekorację. W tympanonie portalu plastyczne popiersia Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Piotra i św. Pawła oraz przypuszczalnie Karola IV (?) i Anny świdnickiej (?). W ostrołucznej archiwolcie portalu płaskorzeźby: Arystoteles i Filis oraz Samson i Dalila.
Lucas Schleierweber w XVI wieku odbudował sklepienie po pożarze, obniżył wysokość nawy głównej o sześć metrów i zbudował okno fasady zachodniej – największe gotyckie okno na Śląsku (18 x 6 m). Od północy i od południa przylegają do korpusu nawowego gotyckie kaplice.
W 1660 roku patronat nad kościołem przejęli jezuici, którzy przebudowali kościół, zamurowali duże okna nawy głównej, w roku 1697 przeprowadzili remont wieży uszkodzonej podczas wojny trzydziestoletniej. Na wiatrowskazie umieszczono wtedy godło zakonu „IHS”. Przed kościołem jezuici postawili kolumnę św. Floriana (1684) i św. Jana Nepomucena (1727).
W czasie wojen śląskich Prusacy umieścili w kościele obóz dla jeńców wojennych, a następnie magazyn mąki 1757-1772. Na placu przed kościołem zbudowano magazyn prowiantu w 1744 roku. W 1773 roku kościół przywrócono do celów kultu.
Gruntowna renowacja kościoła została przeprowadzona w latach 1893-1909. Po renowacji uroczyście poświecono kościół w 1909 roku.
W czasie II wojny światowej świątynia przetrwała bez większych uszkodzeń. W latach 1957-1983 ks. proboszcz Dionizy Baran przeprowadził konserwację ołtarza głównego, renowację ścian, a w 1979 wymieniono piaskowcową posadzkę kościoła na granitową. Ks. proboszcz L. Sosnowski w latach 1991-1995 odnowił hełm wieży, pokrycie blachą miedzianą, malowanie wnętrza wieży i renowację tarczy zegarowej. Ks. proboszcz J. Bagiński w 1999 roku przeprowadził remont wieży w części 8-bocznej na wysokości 54-66 m. Ksiądz Proboszcz Piotr Śliwka przeprowadza sukcesywnie remonty w kościele: m.in. krypta i sąsiednie wnętrza, zakrystia, dom parafialny, od 2006 prowadzono konserwację polichromii ściennych, w 2006 renowację witraża z XIX wieku, w 2007 konserwację sklepienia i malowidła gotyckie, w 2009 konserwację ściany zachodniej wraz z maswerkiem okna, w 2011 konserwację ściany północnej, a w 2012 ściany południowej i wschodniej, w 2016 konserwację obrazów.
W 2004 kościół otrzymał rangę katedry. Pierwszym biskupem diecezjalnym został J.E. ks. prof. Ignacy Dec. W 2017 Katedra Świdnicka została uhonorowana tytułem Pomnik Historii nadanym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Wezwanie parafii: św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika w Świdnicy.
Dekanat: Świdnica – Wschód.
Data erygowania parafii: XIII wiek.
Tytuł Katedry: Od dnia 25 marca 2004 r.
Liczba mieszkańców: 13871 (2023), 14 091 (2022 r.), 14 422 (2021 r.)
Księgi metrykalne: od 1919 r.
Ulice: al. Niepodległości, Bohaterów Getta, Bokserska, Bystrzycka (nr 2, 3, 4), Czwartaków, Daleka, Długa, pl. Drzymały, Folwarczna, Franciszkańska (nry parzyste), Garbarska, Gdyńska, Husarska, pl. Grunwaldzki (nr 1, 2, 3, 4), pl. św. Jana Pawła II, Kasztanowa, Konopnickiej, pl. Kombatantów, Komunalna, Kościelna, Kręta, Kwiatowa, Księżnej Agnieszki, Lelewela, Lipowa, pl. Ludowy, Łączna, Łukasińskiego (nry parzyste), Łukowa (nry nieparzyste), 1 Maja, pl. św. Małgorzaty (nr 5, 6, 8-14), Mennicka, Mieszka I, Nadbrzeżna, Nauczycielska, Ogrodowa, Pańska, Parkowa, Piekarska, Pionierów Ziemi Świdnickiej, Podchorążych, pl. Pokoju, pl. 1000-lecia, Przechodnia, Pułaskiego, Równa, Różana, Rycerska, Rynek (nry 1b, 2-10, 10a, 11, 14-23, 23a, 24-29, 41, 42), Rzeźnicza, Saperów, Siostrzana, Sienna, Sportowa, Spółdzielcza, Sprzymierzeńców, Strzelińska, Szpitalna, Śląska (nr 1-37), Świętokrzyska, Teatralna, Towarowa, Traugutta, Trybunalska, Ułańska, Wałbrzyska (nry 1-19), Warszawska, Westerplatte, Wewnętrzna, Wodna, pl. Wojska Polskiego, Wierzbowa, Wiśniowa, Wrocławska (do nr 81 i nr 64), Wyspiańskiego, Zygmuntowska.
Uroczystość tytułu kościoła: 8 maja (św. Stanisława), 28 września (św. Wacława).
Rocznica poświęcenia kościoła katedralnego: 30 stycznia.
Kościoły: katedralny pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika i św. Wacława, męczennika, kościół Caritas Diecezji Świdnickiej pw. Krzyża Świętego.
Kaplice: biskupia (pl. św. Jana Pawła II), seminaryjna (Dobrego Pasterza), Sióstr Elżbietanek (Matki Bożej Dobrej Rady), Sióstr Prezentek (św. Józefa), biskupia (pl. Wojska Polskiego), cmentarna (al. Brzozowa).
Instytucje diecezjalne: Świdnicka Kuria Biskupia, Sąd Biskupi, Wyższe Seminarium Duchowne, Caritas Diecezji Świdnickiej.
Opieka duszpasterska: areszt śledczy, dom poprawczy, schronisko dla młodzieży. DPS MARCONI.
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 315 im. Jana Pawła II, Szkoła Podstawowa nr 105, Szkoła Podstawowa nr 6, Katolickie Niepubliczne Gimnazjum im. ks. F. Blachnickiego, Gimnazjum nr 3 z Oddziałami Sportowymi im. gen. M. Zaruskiego, I Liceum Ogólnokształcące -im. J. Kasprowicza, II Liceum Ogólnokształcące, III Liceum Ogólnokształcące im. M. Skłodowskiej-Curie, Zespół Szkół Hotelarsko-Turystycznych im. T. Halika, Zespół Szkół Ekonomicznych im. W. Stysia, Technikum Ortopedyczne, Zespół Szkół Specjalnych.
Przedszkola: Miejskie Przedszkole nr 1, Miejskie Przedszkole nr 4, Przedszkole Publiczne Zgromadzenia Panien Ofiarowania NMP (PP. Prezentek), Niepubliczne Przedszkole „Europejska Akademia Dziecka”
Cmentarz: parafialny, al. Brzozowa
Zgromadzenia zakonne: Siostry Franciszkanki Rodziny Maryi, pl. św. Jana Pawła II 1 (dom biskupi), Siostry Elżbietanki, ul. Westerplatte 24, Zgromadzenie Panien Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny (Siostry Prezentki), ul. Piekarska 2/4.
Wspólnoty i ruchy: Służba Liturgiczna, Rada Parafialna, Straż Honorowa NSPJ, Żywy Różaniec, Koło Przyjaciół Radia Maryja, Grupa wsparcia dla rodziców i rodzin osób uzależnionych, Chór Katedralny Tactus Sonus, Duszpasterstwo Wiernych Tradycji Łacińskiej, Domowy Kościół, Krąg Biblijny, Dziecięce Koło Misyjne, Niedzielne Duszpasterstwo Dzieci, Wojownicy Maryi.